ENCYKLOPEDIA Z RUDZIKIEM

TSOP Hel obecnie

Akcja Bałtycka

Program Badania i Monitoringu Ptaków Wędrownych Akcja Bałtycka jest współorganizowany przez Stację Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego i Fundację Akcja Bałtycka. Obecnie w ramach programu pracują trzy Terenowe Stacje Obrączkowania Ptaków (TSOP) monitorujące wiosenny (TSOP Bukowo-Kopań i TSOP Hel) oraz jesienny (TSOP Bukowo-Kopań i TSOP Mierzeja Wiślana) przelot ptaków wzdłuż polskiego wybrzeża Bałtyku oraz przelot ptaków przekraczających Bałtyk po drodze do/ze Szwecji. Obiektem badań są głównie małe ptaki z rzędu Wróblowych (Passeriformes), ale stosunkowo licznie chwytane są również sowy, dzięcioły, krogulce (inne szponiaste mniej licznie). Akcja Bałtycka jest członkiem Krajowej Sieci Stacji Obrączkowania Ptaków, która zrzesza stale działające stacje obrączkowania ptaków Wróblowych z całej Polski oraz współtworzy prowadzony przez tą sieć Wielkopowierzchniowy Monitoring Ptaków Wędrownych.

TSOP Hel w 1961

TSOP Hel w 1961. Ptaki obrączkuje dr. Czesław Nitecki

Historia Rodowód Akcji Bałtyckiej wywodzi się z obozów studenckiego Koła Naukowego Biologów Uniwersytetu Warszawskiego. Pierwszy taki obóz na wyspie Sobieszewskiej w delcie Wisły odbył się jesienią 1960 roku, a jego wyniki stały się inspiracją do stworzenia programu Akcji Bałtyckiej, który ruszył jesienią 1961. Twórcą i wieloletnim kierownikiem Akcji Bałtyckiej był ówczesny student, prof. dr hab. Przemysław Busse. W pierwszych latach działalności sprawdzono kilkanaście lokalizacji położonych nad Bałtykiem. Trzy ostatecznie wybrane działają nieprzerwanie od 1961 roku do dnia dzisiejszego. Standard metodyczny, w szczególności standard pomiarów ptaków został opracowany w 1963 roku; wtedy też odbył się pierwszy obóz wiosenny. Tym samym Akcja bałtycka stała się najdłużej działającą siecia stacji obrączkowania ptaków na świecie i zgromadziła największą bazę pomiaru kręgowców (około 60 milionów pomiarów, ponad 1,5 miliona pomierzonych osobników).

Obecnie Wiosną TSOP Akcji Bałtyckiej rozpoczynają pracę około 25 marca i badania są kontynuowane do połowy maja. Sezon „jesienny” zaczyna się w lecie, około 1 sierpnia i trwa do początków listopada. Praca na stacji opiera się w dużej mierze na wolontariacie. Pracą na TSSOP kieruje kierownik, osoba posiadająca uprawnienia do obrączkowania ptaków; załogę stanowi jednorazowo 4 -10 osób.  Wolontariuszem Akcji Bałtyckiej może zostać każda osoba pełnoletnia zainteresowana ptakami; fachowa wiedza nie jest konieczna (zgłoszenia: akbalt@ug.edu.pl).

Stacje terenowe mają charakter obozu namiotowego, ale namiot socjalny posiada ogrzewanie, lodówkę, kuchenkę gazową, oświetlenie elektryczne, podręczną bibliotekę i liczne inne udogodnienia. Do obowiązków załogi należy cogodzinna kontrola sieci, pomoc w wykonywaniu notatek naukowych oraz prace obozowe (np. gotowanie posiłków). Prace odbywają się bez względu na pogodę. Dziennie chwyta się od kilkunastu do ponad 1500 ptaków.

W wyniku działań Akcji Bałtyckiej zaobrączkowano łącznie ponad 1 700 tys. ptaków z ponad 220 gatunków, w tym wiele gatunków pierwszy raz stwierdzonych w Polsce. Odnotowano też kilkaset tysięcy ponownych stwierdzeń ptaków wcześniej zaobrączkowanych, w tym kilka tysiąc ptaków z zagranicznymi obrączkami. Wśród schwytanych ptaków najliczniejszy jest mysikrólik Regulus regulus (około pół miliona osobników); drugie miejsce zajmuje rudzik Erithacus rubecula a trzecie bogatka Parus major. Obecnie oprócz obrączkowania i chwytania stosuje się wiele nowoczesnych metod takich jak analizy genetyczne, analizy biochemiczne, geolokatory (urządzenia notujące codziennie położenie wędrującego ptaka), automatyczna rejestracja głosów ptaków wędrujących nocą. Na podstawie danych zebranych w ramach Akcji Bałtyckiej przygotowano prawie 300 publikacji, raportów i innych prac naukowych.

Tekst: dr Beata Michno, dr Jarosław K. Nowakowski; Redakcja: dr Jarosław K. Nowakowski; Foto: mgr Katarzyna Stępniewska, Archiwum AB