ENCYKLOPEDIA Z RUDZIKIEM
Kowalik (Sitta europaea)
Kowalik słynie z dwóch charakterystycznych zachowań. Pierwszym jest akrobatyczna wspinaczka po drzewach. Ptak ten ma silne nogi i ostre pazury, którymi czepia się kory; w przeciwieństwie do dzięciołów i pełzaczy nie podpiera się ogonem. Potrafi chodzić po pniach drzew głową w dół, a nawet myszkować po spodniej stronie gałęzi. Podczas wspinaczki kowalik wyszukuje w zakamarkach kory owady i ich larwy, którymi się żywi; zjada też nasiona i orzechy, które jesienią gromadzi w szczelinach kory jako zapasy na zimę.
Z kolei drugim charakterystycznym zachowaniem tego gatunku jest zalepianie błotem i gliną wejść do dziupli, w których zakłada gniazda. Ptak zostawia tylko niewielki otworek, przez który sam jest w stanie przejść. W ten sposób zabezpiecza gniazdo przed drapieżnikami i większymi konkurentami do dziupli.
Kowalik jest gatunkiem typowo leśnym – występuje w lasach liściastych i mieszanych w całej Polsce. Można go także spotkać w parkach miejskich i ogrodach. Większą część naszego kraju zamieszkuje podgatunek S. e. caesia, o pomarańczowo-żółtej piersi i brzuchu; w północno-wschodniej Polsce spotyka się osobniki podgatunku nominatywnego, S. e. europaea, o czysto białym spodzie ciała. Kowalik jest gatunkiem osiadłym, tylko populacje z północnego wschodu Europy niekiedy dokonują inwazyjnych nalotów. Zimą często można spotkać kowaliki w karmniku; z kolei wczesną wiosną ich donośne gwizdy są jednym z głównych dźwięków w budzącym się ze snu zimowego lesie.
Na Akcji Bałtyckiej kowalik jest gatunkiem chwytanym regularnie, choć niezbyt licznie – z liczbą 907 zaobrączkowanych osobników zajmuje 48. miejsce na ogólnej liście. W sezonie zazwyczaj łapie się kilka do kilkunastu osobników, których część jest potem kontrolowana w tym samym miejscu w kolejnych latach. Mamy w naszej bazie wiadomości powrotnych tylko jednego kowalika stwierdzonego poza stacją terenową – ptak z Mierzei Wiślanej został znaleziony w Nowym Dworze Gdańskim, raptem 19 km od miejsca zaobrączkowania. Kilkakrotnie notowano na Akcji większe liczby kowalików (rekordowej jesieni 1985 r. na Kopaniu aż 94), co mogło mieć związek z inwazjami z północy. W październiku 1995 r. na Mierzei Wiślanej schwytano kowalika o cechach podgatunku S. e. asiatica, gniazdującego na Syberii – było to pierwsze stwierdzenie tej formy w Europie Środkowej.