ENCYKLOPEDIA Z RUDZIKIEM
Ornitologia
Słowo pochodzi od dwu greckich słów: órnis (ὄρνις; ptak) i logos (λόγος; mowa, rozprawa, traktat).
Ornitologia jest działem zoologii, który zajmuje się badaniami wszelkich aspektów budowy i życia ptaków. Najczęściej kojarzona jest z badaniem zwyczajów ptaków, ale zajmuje się również ich anatomią (budową wewnętrzną), morfologią (budową zewnętrzną), fizjologią (procesami chemicznymi zachodzącymi w ciele ptaka), ekologią (oddziaływaniem ze środowiskiem w tym z innymi organizmami), procesem pierzenia, budową gniazd, budową jaj, migracjami ptaków itd.
Dzięki temu, że ptaki są kolorowe, pięknie śpiewają i stosunkowo łatwo je obserwować, bardzo wcześnie zwróciły uwagę człowieka. Ornitologia jest więc jednocześnie jedną z najstarszych dziedzin nauki (ptaki obszernie opisywał już Arystoteles). Dzięki szybkiemu rozwojowi, ornitologia stała się jedną z kluczowych dziedzin nauki – badania ptaków przyczyniły się do powstania wielu koncepcji, hipotez i twierdzeń ogólnozoologicznych takich jak definicja gatunku, proces powstawania gatunków, instynkt, uczenie się, nisza ekologiczna.
Podczas gdy wczesna ornitologia zajmowała się głównie opisem gatunków i ich rozmieszczeniem, obecnie ornitolodzy poszukują odpowiedzi na bardzo szczegółowe pytania, często wykorzystując ptaki jako modele do testowania hipotez lub założeń formułowanych teorii. W ornitologii stosuje się szeroką gamę nowoczesnych narzędzi i technik, zarówno w laboratorium (analizy genetyczne, hormonalne, składu biochemicznego), jak i w terenie (nadajniki telemetryczne, automatyczne rejestratory głosów itd.). Stale wprowadzane są nowe techniki.
Zmiany liczebności i składu gatunkowego ptaków w powiązaniu z zamieszkiwanymi przez nie biotopami stanowią ważny ogólny wskaźnik stanu środowiska. Stąd duże znaczenie ptaków dla ochrony przyrody.
Uzupełnieniem naukowych badań w zakresie ornitologii mogą być także działania prowadzone przez amatorów, np. amatorskie obserwacje ptaków dostarczają cennych danych o charakterze faunistycznym, czy też z zakresu etologii. Długofalowe przedsięwzięcia badawcze (monitoring, obrączkowanie, ochrona gatunku) prowadzone przez profesjonalistów, często wymagają wsparcia ze strony wolontariuszy. Ornitologia jest jedną z dziedzin nauki, gdzie szczególnie silna jest współpraca środowisk akademickich z amatorami, nierzadko ludźmi o bardzo wysokich kwalifikacjach naukowych. Warto również zwrócić uwagę na aspekt edukacyjny takich przedsięwzięć; zwiększają one wiedzę na temat funkcjonowania przyrody i świadomość potrzeby jej ochrony.