ENCYKLOPEDIA Z RUDZIKIEM
Skrzynka lęgowa
Skrzynka lęgowa dla ptaków, zwana tez budka lęgową, to specjalnie przygotowana konstrukcja, najczęściej wykonana z drewna, rzadziej z trocinobetonu lub innego materiału, pełniąca funkcję miejsca do gniazdowania dla dziuplaków i półdziuplaków. Może także służyć jako miejsce schronienia i wypoczynku po zakończeniu sezonu rozrodczego. W zimie sikory, ale także niektóre inne ptaki, masowo wykorzystują skrzynki lęgowe rozwieszone w lasach i parkach do przenocowania.
Potrzeba wywieszania skrzynek lęgowych wynika z wpływu, jaki człowiek ma na środowisko naturalne. W starych lasach i zadrzewieniach nie brakuje naturalnych dziupli powstałych na skutek próchnienia drewna i w wyniku działań dzięciołów. W takich miejscach dostępność miejsc dogodnych do lęgów nie limituje znacząco wielkości populacji dziuplaków. Inaczej jest w młodych i średniowiekowych nasadzeniach leśnych, gdzie sikory, szpaki czy muchołówki mogą pojawić się wyłącznie dzięki wywieszonym przez człowieka skrzynkom lęgowym.
Wieszanie budek to nie tylko przejaw troski o ptaki i chęć ich ochrony. Takie działanie przynosi również wiele korzyści człowiekowi. Dziuplaki to w większości gatunki owadożerne, w okresie wiosenno-letnim zarówno dorosłe osobniki, jak i pisklęta konsumują olbrzymie ilości owadów uważanych przez człowieka za szkodniki ogrodów, sadów i lasów. Świadomość znaczenia tego faktu miał znany polski ornitolog z ubiegłego wieku, propagator czynnej ochrony ptaków – profesor Jan Sokołowski. Opracował on uniwersalną, akceptowaną przez wiele gatunków ptaków, prostopadłościenną skrzynkę z desek. Budki lęgowe Sokołowskiego mają ten sam kształt, lecz dla potrzeb różnych gatunków różnią się wielkością otworu wlotowego, wysokością i powierzchnią podstawy. Z czasem pojawiły się nowe modele i materiały, ale podstawowe zasady konstrukcji budek pozostały niezmienione.
Aby budka lęgowa dobrze służyła ptakom, musi spełniać określone warunki:
- Skrzynka musi być wykonana z właściwego materiału, dobrze izolującego od niekorzystnego wpływu upalnej, zimnej lub deszczowej pogody.
- Otwór wlotowy powinien być dostosowany do wielkości potencjalnego mieszkańca (nie za duży) i umieszczony na odpowiedniej wysokości od dna, co uniemożliwia drapieżnikom, takim jak kuna, zrabowanie lęgu albo zabicie samicy wysiadującej jaja.
- Przednia ścianka powinna być otwieralna, aby ułatwić czyszczenie skrzynki z resztek starego gniazda. Takie czyszczenie powinno się wykonywać rokrocznie przed rozpoczęciem kolejnego sezonu lęgowego (najpóźniej do połowy lutego).
- Skrzynka lęgowa powinna być zawieszana w odpowiednim miejscu:
– ocienionym od godzin przedpołudniowych,
– spokojnym i mało uczęszczanym przez ludzi,
– na wysokości ok. 4 m (maks. 8 m), najlepiej otworem w kierunku wschodnim. Tam, gdzie nie ma niebezpieczeństwa niszczenia skrzynek, można je wieszać niżej,
– skrzynka nie może wystawać poza obręb korony drzew, aby uniknąć nadmiernego usłonecznienia i przegrzania piskląt.
Skrzynki można wieszać cały rok, najlepiej od jesieni do końca zimy. Wiele szczegółowych informacji na temat zasad budowy i lokalizacji budek lęgowych można znaleźć na stronach internetowych organizacji zajmujących się ochroną ptaków, np. Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (https://otop.org.pl/ptasie-porady/dokarmianie/budki-legowe).