Terenowe Stacje Obrączkowania Ptaków Akcji Bałtyckiej (w sumie 15) i ich lokalizacje (w sumie 34)

Napis i kółko szare – skrót nazwy i lokalizacja stacji historycznej, działającej tylko jeden rok; Napis i kółko zielone – skrót nazwy i lokalizacja/lokalizacje stacji historycznej, działającej więcej niż w jednym sezonie (np jesień i wiosna lub dwie jesienie w różnych latach); Napis i kółko czerwone – współczesna lokalizacja obecnie działającej stacji; Kółko pomarańczowe – historyczna lokalizacja obecnie działającej stacji

SKRÓTY STACJI: BG – Biała Góra, BK – Bukowo-Kopań, DZ – Dziwnów, GW – Górki Wschodnie, HL – Hel, JA – Jamno, LE – Łeba, MW – Mierzeja Wiślana, NG – Ujście Nogatu, NP – Nowa Pasłęka, SB – Świbno, SD – Świdwie, WI – Wicie, WP – Wapnica, ZE – Żelistrzewo.

Historia 15 stacji Akcji Bałtyckiej

Stacja Terenowa Górki Wschodnie

Pierwszą Terenową Stacją Obrączkowania Ptaków Akcji Bałtyckiej (TSOP AB) były Górki Wschodnie zlokalizowane na Wyspie Sobieszewskiej w obecnym rezerwacie Ptasi Raj (zobacz mapa). Pracowały one przez trzy jesienne sezony w latach 1960-1962, z tym że w roku 1962 miejsce chwytania zostało przeniesione nieco bardziej na wschód (lokalizacja GW.02; zobacz tabela lokalizacji na końcu tej strony).

Jednocześnie, już w roku 1961 pracowało łącznie 6 TSOP w tym wszystkie stacje działające obecnie to jest Bukowo (obecnie używana jest nazwa Bukowo-Kopań), Mierzeja Wiślana i Hel. Na początku stacja Hel pracowała tylko jesienią. Listę stacji uzupełniała Nowa Pasłęka (koło granicy z Obwodem Kaliningradzkim, Rosja) i Dziwnów (na najbardziej wschodnim skraju wyspy Wolin). W ten sposób badaniami pokryto praktycznie całe polskie wybrzeże Bałtyku. Trzeba tu podkreślić, że żadna ze stacji obecnie pracujących nie znajduje się w miejscu pierwszej lokalizacji. Stacja Bukowo pierwotnie znajdowała się na mierzei jeziora Bukowo tuż przy miejscowości Dąbki (lokalizacja BK.01), stacja Mierzeja Wiślana na wschód od miejscowości Skowronki (lokalizacja MW.01), a stacja Hel u samej nasady Półwyspu Helskiego, tuż koło miejscowości Władysławowo (HL.01).

Jesienny sezon 1962 roku przyniósł kolejne zmiany. Stacja Hel została przesunięta w głąb Półwyspu Helskiego, w kierunku miejscowości Chałupy (HL.02). Ze względu na słabe wyniki zlikwidowano stację Dziwnów i wyszukano nowe miejsce na wyspie Wolin – tym razem u jej zachodniego krańca. W ten sposób powstała nowa stacja Wapnica. Jednocześnie testowano trzy nowe miejsca w środkowej i wschodnij części wybrzeża Bałtyku (Ujście Nogatu, Żelistrzewo i Łeba), oraz jedno położone u nasady delty Wisły (Biała Góra). Żadna z tych prób nie została zakończona sukcesem. Z czterech wymienionych, tylko stacja Łeba pracowała w 1963, ale i w tym przypadku zmieniono lokalizację z mierzei Jeziora Sarbsko na drugą stronę miejscowości Łeba, na mierzeję jeziora Łebsko. Jednocześnie próbowano znaleźć nowe miejsce przydatne do łapania siewek – zaniechano pracy w Górkach Wschodnich, zamiast których powstała stacja Świbno na lewym brzegu Przekopu Wisły (tak zwanego Ujścia Wisły). Natomiast pozostałe stacje główne okresu pionierskiego (licząc od wschodu – Nowa Pasłęka, Mierzeja Wiślana. Hel, Bukowo i Wapnica) pracowały bez zmian.

W roku 1963 rozpoczęto również badania przelotu wiosennego. Od tego roku stacja Hel pracuje wiosną nieprzerwanie, aż do czasów obecnych.

Kolejne trzy lata przyniosły pewną stabilizację. Stacją główną był Hel pracujący wiosną i jesienią; jesienią pracowały dodatkowe cztery, wymienione wcześniej stacje (NP, MW, BK i WP). Spokój ten jednak był tylko pozorny. Już w 1964 roku rozpoczął się proces „usamodzielniania się” wschodniego obchodu na Mierzei. W roku tym, powiększono ten właśnie obchód i stworzono obsługujący go obóz, ale ptaki zapisywano przynajmniej częściowo wspólnie. W kolejnym roku, obchód wschodni przekształcił się w samodzielną nową lokalizację (MW.02), a już w 1966 stał się „główną” Mierzeją Wiślaną.

W 1965 nie udało się zorganizować stacji Nowa Pasłęka. Innym „odstępstwem od reguły” było uruchomienie w 1966 roku odłowów wiosennych na Mierzei Wiślanej.

Kolejny rok 1967 przyniósł ograniczenie liczby stacji. Zrezygnowano z pracy na dwu stacjach podstawowych: Nowa Pasłęka i Wapnica. Wapnicę w nowej lokalizacji (WP.02), położonej bliżej Międzyzdrojów, próbowano jeszcze reaktywować w 1976, ale bez trwałego powodzenia. Dla Nowej Pasłęki rok 1966 był ostatnim rokiem zbierania danych naukowych. W roku 1967 kontynuowano wiosenne prace na Mierzei Wiślanej. Jednocześnie zaczęto poszukiwać alternatywnej lokalizacji dla Bukowa. Najpierw 1967 zorganizowano dodatkowy obóz niecałe 2 km w głąb mierzei jeziora Bukowo (BK.02). Następnie testowano nową lokalizację nad następnym w kolejności jeziorem przymorskim – Jamno. W latach 1968-69 działała tam w okolicach miejscowości Łazy stacja o nazwie pochodzącej właśnie od nazwy jeziora Jamno (JA.01). Stacja ta była oddalona od Bukowa o 10 km na południowy zachód. Ostatecznie postanowiono przenieść Bukowo z pierwotnej lokalizacji (BK.01) na nową, położoną za przekopem łączącym Bałtyk z jeziorem Bukowo (BK.03). Ta lokalizacja znajduje się bardzo blisko obecnej (BK.08). Skrajne siatki dochodziły do miejscowości Dąbkowice tylko, że po drugiej niż obecnie, wschodniej jej stronie. Niestety nie wiadomo, w którym dokładnie roku nastąpiło przeniesienie Bukowa w nowe miejsce. Najprawdopodobniej stało się to w okolicach roku 1970 (±1 rok), pewność mamy tylko, że przed 1976.

Stacja Bukowo-Kopań (lokalizacja BK.03) w latach 70-tych (Fot. Wojciech Kania)

Innym ważnym wydarzeniem jesieni roku 1968 było stowarzyszenie się z Akcją Bałtycką stacji Świdwie położonej nad małym śródlądowym jeziorkiem w delcie Odry, tuż przy granicy z Niemcami. Jednak po sezonie wiosennym 1969 stacja Świdwie zrezygnowała z dalszej współpracy. W tym samym roku jesienią na Mierzei Wiślanej funkcjonowały aż trzy niezależne, choć bardzo blisko siebie położone lokalizacje (MW.01, 02 i 03). Ta ostatnia położona była nieco bardziej na zachód.

Po pierwszym 10-leciu ciągłych zmian, w 1970 Akcja Bałtycka wkroczyła w stateczny wiek dojrzały. Od tego roku AB prowadzi pracę już tylko na trzech stacjach zwanych żartobliwe kanonicznymi: Bukowo-Kopań, Hel i Mierzeja Wiślana. Od tej reguły były tylko dwa wyjątki: wspomniana już nieudana próba restytucji stacji Wapnica w 1976 i powstanie stacji Wicie w latach 2009-2010. Nadal zmieniały się jednak lokalizacje i sezony pracy poszczególnych stacji. I tak w latach 1970 – 1972 wiosną pracowała tylko stacja Hel a jesienią wszystkie trzy stacje kanoniczne, z tym że Mierzeja Wiślana w dwu lokalizacjach naraz (MW.02 i MW.04 położona po sąsiedzku w głąb lądu). Poczynając od 1973 wiosną nieprzerwanie pracują dwie stacje: początkowo Hel i Mierzeja Wiślana, a od 1982 – Hel i Bukowo. Niewielkie odstępstwa od tej reguły zdarzyły się w roku 1981 i w 2011. Wiosną 1981 Mierzeja Wiślana pracowała aż w 2 lokalizacjach (MW.02 i MW.05 – ta ostatnia położona nad morzem a nie nad Zalewem Wiślanym jak wszystkie pozostałe lokalizacje Mierzei). Był to jedyny przypadek w historii, że wiosną funkcjonowały jednocześnie aż trzy obozy obrączkarskie Akcji Bałtyckiej. O drugim wyjątku opowiemy później.

Najprostszą historię ma w tym okresie stacja Hel. Od 1978 roku funkcjonowała trzecia lokalizacja Helu, położona tylko nieznacznie bliżej Chałup niż druga. Z całą pewnością była ona jeszcze czynna w 1992 roku, podczas gdy w 2000 stacja znajdowała się już znacznie bardziej na wschód, koło miejscowości Kuźnica (HL.04). Kiedy dokładnie nastąpiła zmiana miejsca nie wiadomo. Ta czwarta lokalizacja funkcjonuje do dnia dzisiejszego.

Stacja Bukowo po przeniesieniu za przepust pracowała na tym miejscu (BK.03) do 1982 roku. Jednak już w 1980 poszukiwano nowej lokalizacji. Początkowo próbowano miejsce znajdujące się w połowie drogi między Dąbkowicami a Łazami na zachodnim krańcu mierzei jeziora Bukowo. Skrajne siatki tej lokalizacji (BK.04) stały prawdopodobnie jakieś kilkaset metrów na zachód od najbardziej za zachód wysuniętych siatek obecnego Bukowa. Miejsce nie spełniło pokładanych w nim nadziei i dlatego w 1981 spróbowano lokalizacji znacznie oddalonej na północny wschód. Siatki postawiono mniej więcej w połowie drogi między Darłówkiem Wschodnim a jeziorem Kopań, około 14 km na północny wschód od działającego jednocześnie Bukowa (BK.03). Okazało się, że jest to strzał w dziesiątkę. Już w następnym roku Kopań (BK.05), bo tak nazwano nową lokalizację, stał się główną stacją, a odłowy na Bukowie w 1982 kontynuowano tylko w celu zgromadzenia materiału porównawczego. Od tego roku, o czym wcześniej już wspomnieliśmy, Kopań pracował też wiosną.

Stacja Bukowo-Kopań (lokalizacja BK.06) pod koniec pierwszej dekady nowego tysiąclecia (Fot. z archiwum AB, autor nieznany)

Pod koniec roku 1991 sztorm zniszczył wydmę i młodnik na pierwszym Kopaniu. W związku z tym w roku 1992 stację Bukowo-Kopań przeniesiono bliżej jeziora Kopań (BK.06) i na tym wspaniałym miejscu (zobacz galerię) funkcjonowała aż do roku 2010. W międzyczasie uruchamiano kilkakrotnie (w latach 1995-1999, 2001, 2003-2005) dodatkową stację w na miejscu pierwszego Kopania (BK.05), ale pełniła ona funkcję dodatkowego, kilkutygodniowego desantu. Od roku 2005 działała też stacja Kopań-Trzciny (zwana też Kopań-Bagno – BK.07), która była zlokalizowana w trzcinowiskach jeziora Kopań nieco na wschód od głównego obozu. W ramach Akcji Bałtyckiej stacja ta działała do 2009 roku – później się usamodzielniła.

Pod koniec pierwszej dekady drugiego tysiąclecia zaczęła się pojawiać konieczność znalezienia nowej lokalizacji dla Bukowa-Kopań. Teren wokół Kopania zaczął gwałtownie przekształcać się z dzikiego zakątka w intensywnie eksploatowane tereny rekreacyjne. Sławne z połowu sów kopańskie łąki podzielono na działki, wokół obozu powstał półdziki parking na dziesiątki samochodów, w lesie mnożyły się punkty gastronomiczne. Doszło do tego, że w czasie obchodu można było zjeść kiełbaski na gorąco, a po sprawdzeniu kolejnych kilku sieci napić się kawy. Obóz musieliśmy otaczać kolorową taśmą, żeby nie rozjechały nas samochody. Poszukiwania nowego miejsca rozpoczęte w 2009 roku uwieńczone zostały znalezieniem wspaniałej lokalizacji po drugiej, północno-wschodniej stronie jeziora Kopań. Nowa stacja nazwana Wicie rozpoczęła próbne odłowy jeszcze jesienią 2009 roku, a w 2010 pracowała już przez cały sezon jesienny. Niestety poczynając od 2011 roku Wicie pracuje niezależnie od Akcji Bałtyckiej.

W roku 2010 Akcja stanęła na krawędzi katastrofy. Brak pieniędzy (od kilku lat nie dostawaliśmy wcześniej przyznanej corocznej dotacji i wszelkie zapasy właśnie się skończyły) i dramatyczna sytuacja kadrowa doprowadziły do zamknięcia Kopania w połowie sezonu jesiennego. Dzielnie trzymała się tylko Mierzeja Wiślana, a w sezonie wiosennym 2011 Hel. Na szczęście w połowie 2011 roku przyszła upragniona informacja o przyznaniu nam znacznej dotacji i możliwy był powrót do normalnego poziomu Akcyjnej aktywności. Pozostał jeszcze problem znalezienia nowej lokalizacji dla Bukowa-Kopań. Pomocy udzielił nam Urząd Morski, oddział w Słupsku. Po przeglądzie lotniczych zdjęć wybrzeża i dyskusji z pracownikami Urzędu doszliśmy do wniosku, że najlepszy będzie powrót do korzeni, czyli na mierzeję jeziora Bukowo. Dokładna wizja lokalna pokazała, że najlepszy będzie najwęższy odcinek mierzei położony na zachód od Dąbkowic. Nowa lokalizacja (BK.08 – między historycznym BK.03 i BK.04) została wypróbowana jeszcze w październiku tego samego roku (2011). Od wiosny 2012 stacja Bukowo funkcjonuje już w pełnym wymiarze czasowym, wiosną i jesienią. Bukowo jest obecnie naszą główną stacją terenową.

Mniej dramatyczne, ale nie mniej skomplikowane były losy Mierzei Wiślanej. Do 1974 funkcjonowały jednocześnie dwie lokalizacje (opisane wcześniej MW.02 jako główna stacja i MW.04 jako pomocnicza). W roku 1975 zrezygnowano ze stacji pomocniczej i dalej do 1980 organizowano jeden główny obóz (ciągle był to MW.02). W latach 1981-1983, w związku ze zmianami środowiska (młodnik sosnowy stał się już poważnym lasem), postanowiono wrócić na poprzednie miejsce obozowania (MW.01) kilkaset metrów na zachód. Tym razem jednak siatki były rozstawione na południe od obozu (w latach 60-tych na północ). Dlatego nowemu zlokalizowaniu stacji nadano kolejny numer (MW.06). Zmiana miejsca odbywała się stopniowo – przez trzy lata coraz więcej siatek stało w nowej lokalizacji, a coraz mniej w starej. Przez następne 22 lata, aż do roku 2005 Mierzeja Wiślana była co roku rozstawiana w tym samym miejscu. Niestety las dookoła rósł i na początku nowego tysiąclecia dał się zauważyć spadek efektywności pracy na AB. Rozpoczęły się poszukiwania nowego miejsca, które, dzięki pomocy Nadleśnictwa Elbląg dość szybko znaleziono. Znajduje się ono około 5 km na wschód, koło osady Siekierki, na granicy miejscowości Krynica Morska. Ta lokalizacja (MW.07) pracuje z powodzeniem od 2006 roku do dziś.

Na tym, miejmy nadzieję, zakończy się burzliwa historia zmian położenia stacji Akcji Bałtyckiej. Nowe lokalizacje na Bukowie i Mierzei Wiślanej obejmują stare dojrzałe drzewostany, które nie będą się radykalnie zmieniać. Na ich obrzeżu rosną krzaki, ale na obu stacjach mamy pozwolenie na przycinanie krzewów i niepotrzebnie wyrastających drzew. Dzięki temu, chcielibyśmy utrzymywać środowisko „w ryzach” przez następne dziesięciolecia. Ostatnią stacją poszukującą swego ostatecznego położenia jest Hel. Las koło Kuźnicy znacznie wyrósł i skuteczność chwytania niektórych gatunków spadła. Inne natomiast łapią się doskonale pod okapem drzew, albo w pasie zakrzewień na tak zwanym zatorzu. Dlatego w sprawie przeniesienia Helu ostateczne decyzje jeszcze nie zapadły.

Tabela Lokalizacji

Legenda:

Tekst, mapy i tabela – Jarosław Nowakowski