ENCYKLOPEDIA Z RUDZIKIEM
Sterowanie migracją
Migracja u różnych gatunków jest sterowana przez trzy czynniki, które u różnych grup ptaków odgrywają mniejszą lub większą role:
1. podłoże genetyczne (uzewnętrzniające się między innymi w postaci wewnętrznego zegara biologicznego oraz w postaci zakodowanego podstawowego kierunku migracji),
2. oddziaływanie środowiska (długość dnia, warunki atmosferyczne, zagęszczenie populacji),
3. oddziaływania socjalne (uczenie się od rodziców, mechanizm synchronizacji startu do migracji w grupach jedno lub wielogatunkowych).
Generalnie ptaki mniejsze, migrujące nocą i na większe odległości oraz nie grupujące się w czasie wędrówki w stada mają większy udział czynnika genetycznego w sterowaniu migracją (np. pokrzewki, muchołówki). Ptaki większe i te migrujące na niewielki dystans, w większym stopniu podlegają w czasie migracji oddziaływaniu środowiska (np. krukowate). U dużych ptaków przemieszczających się w stadach lub grupach rodzinnych decydujące mogą być oddziaływania socjalne (np. gęsi, bociany).
U małych, nocnych migrantów, u których młode wędrują z reguły samodzielnie, zarówno czas podjęcia przygotowań do wędrówki jak i termin startu, a także kierunek lotu są sterowane genetycznie i w minimalnym stopniu podlegają regulacji środowiskowej. W czasie eksperymentów prowadzonych w stałych warunkach środowiskowych (niezmienna temperatura, długość dnia i podaż pokarmu) ptaki takie jak gajówka, pomimo braku bodźców zewnętrznych, wykazują poprawny początek i długość okresu niepokoju wędrówkowego, towarzyszące im zjawisko hiperfagii oraz wyraźnego wzrostu otłuszczenia – tak jakby faktycznie podjęły wędrówkę. Piecuszki przewiezione jesienią w rejon zimowania w Afryce tropikalnej, dalej wykazywały zachowania migracyjne, nie zauważając, że są już na miejscu. Młode szpaki po schwytaniu w czasie migracji i przewiezieniu samolotami w kierunku południowym, kontynuowały migrację tak jakby nic się nie stało, w rezultacie trafiając na niepoprawne zimowiska. Przesunięcie tych zimowisk w stosunku do właściwych odpowiadało dokładnie kierunkowi i odległości przemieszczeń samolotem.